جریانی  در پی جریانی دیگر

  مرتضی کاردر 
       
کم‌کم به میانه‌های دهه 40 می‌رسیم؛ دهه‌ای که از درخشان‌ترین دوره‌های شعر نوی‌فارسی است. موج نوگرایی در هنر و ادبیات در دهه 40 شمسی شتاب بیشتری می‌گیرد و موج‌ها و جریان‌های تازه سر برمی‌آورند. سال‌های رونق مطبوعات است و روزی نیست که مجله و جنگ و جزوه و ماهنامه و گاهنامه‌ای منتشر نشود و شاعری تازه را به جامعه ادبی معرفی نکند. شتاب اتفاق‌ها آنقدر زیاد است که انتخاب یک شاعر و یا یک کتاب از هر سال بسیار دشوار به‌نظر می‌رسد و نام‌های بسیاری جا می‌مانند. اما پیش از اینکه نام‌ها و اتفاق‌های بزرگ سبب شوند که دهه را سپری کنیم، به‌دست‌دادن تصویری از دهه از وضعیت شعر در دهه 40ضروری است.
شاعران بسیاری دوره کمال و پختگی خود را در دهه40 سپری می‌کنند. نیما یوشیج رفته است اما مهدی اخوان ثالث شماری از بهترین کارهای خود را در دهه 40 خلق می‌کند و سال‌های اوج خود را می‌گذراند. احمد شاملو از شعر سیاسی فاصله بیشتری می‌گیرد و به بسط و تبیین و تکامل شعرسپید مشغول است و مجموعه‌ای از درخشان‌ترین عاشقانه‌های او در دهه 40پدید می‌آیند. سهراب سپهری که از سال‌ها قبل آغاز کرده به تمایز و تشخصی در شعر خود می‌رسد که او را به مرور به یکی از متفاوت‌ترین شاعران شعر نو تبدیل می‌کند. تجدید حیات فروغ فرخزاد در دهه40 اتفاق می‌افتد و دو مجموعه «تولدی دیگر» و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» از فرازهای شعر نوی فارسی می‌شود.
شمار شاعرانی که در دهه 40 نخستین مجموعه‌های خود را منتشر می‌کنند، هم کم نیست؛ مجموعه‌هایی که هر کدام آغاز موج و جریان تازه‌ای در شعر نوی فارسی است.
موج نوی شعر فارسی پس از ظهور احمدرضا احمدی و انتشار 2 مجموعه «طرح» و «روزنامه شیشه‌ای» آغاز می‌شود. جریان‌های بعدی در پی احمدرضا احمدی می‌آیند. یدالله رؤیایی و شاعران شعر حجم می‌آیند و شعر نو را گامی به پیش می‌برند. بیژن الهی و اصحاب شعر دیگر نیز پس از موج نو آغاز می‌کنند و داعیه‌دار جریانی متفاوت در شعر نوی فارسی می‌شوند.
بیژن جلالی به‌عنوان شاعری مستقل شعری کوتاه و متفاوت از سنت ادبی و جریان‌های نوگرای شعر به‌دست می‌دهد. منوچهر آتشی و شاعران جنوبی که دنباله‌روی او هستند، نیز از دهه 40آغاز می‌کنند و به‌مرور شمارشان بیشتر می‌شود. طاهره صفارزاده از آمریکا برمی‌گردد و شعر شاعران نسل بیت و شکل‌های تازه‌ای مثل شعر کانکریت را به ایران می‌آورد و...
تأثیرات نوگرایی‌ها و جریان‌ها و حلقه‌های نوگرایی که از دهه 40 آغاز کرده‌اند تا سال‌ها بعد ادامه پیدا می‌کند. چه بسیاری از نوگرایان معتقدند که قدری زود به دنیا آمده‌اند و باید زمان بگذرد تا مخاطبان حقیقی شعرشان از راه برسند. بخشی از نوگرایی شاعران دهه 70 در شعر دهه 40 ریشه دارد. حتی شماری از این شاعران و جریان‌ها در دهه‌های 80 و 90 بازخوانی و احیا می‌شوند. فارغ از ارزش ‌داوری‌ها آنچه گستره و گوناگونی جریان‌های نوگرا در سال‌های دهه40 آنقدر بوده است که هنوز هم ادبیات فارسی به بررسی و بازخوانی و کشف شخصیت‌های آشکار و پنهان آن مشغول است.